Soru Sor
Sorunu sor hemen cevaplansın.
Dilimizdeki ünlü harfler şunlardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü. Bunlardan a, ı, o, u, kalın ünlü, e, i, ö, ü, ise ince ünlüdür. Diğer 21 harf ise ünsüzdür.
Ağızdan hiçbir takıntıya uğramadan çıkan seslere ünlü (sesli), çeşitli engellere uğrayarak çıkan seslere ise ünsüz (sessiz) harf denir.
SES BİLGİSİ BAĞLI YAZIM YANLIŞLARI
1. Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi)
Türkçedeki p, ç, t, k sert süreksiz ünsüzlerden biriyle biten bir kelimenin sonuna sesli ile başlayan bir ek geldiğinde, kelimenin sonundaki sert süreksiz yumuşayarak p (b), ç (c), t (d), k (g, ğ) olur.
♦ yüzgeç – i → yüzgeci,
♦ konak – a → konağa,
♦ senet – in → senedin,
♦ batık – a → batığa
Ancak tek heceli sözcüklerin bazıları bu kurala uymaz.
♦ geç – e, küp – e, süt – e
Yabancı kelimelerin çoğu ünsüz yumuşamasından etkilenmez.
♦ sanat – a, hukuk – u, şöhret – i
Özel isimlerde bu kural yazımda uygulanmaz, okumada uygulanır.
♦ Karabük – ü yazılır, Karabüğü diye okunur.
2. Ünsüz Sertleşmesi (Ünsüz Benzeşmesi)
Sert ünsüz harflerle biten „„p, ç, t, k, f, h, s, ş‟‟
(Fı S Tı K Çı Şa Ha P) bir sözcüğün sonuna, „„c,d,g‟‟ yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek getirildiğinde, bu yumuşak ünsüzler, sert ünsüzleri gördüklerinde onlar da sertleşir „„ç, t, k‟‟ olur. Buna ünsüz benzeşmesi denir.
♦ unut – gan → unutkan
♦ seç – gin → seçkin
♦ af – dan → aftan
♦ sis – de → siste
♦ hafif – ce → hafifçe
♦ alış – gan → alışkan
♦ kıs – ganç → kıskanç
♦ kaç – dı → kaçtı
Örnek Soru
Rıhtım suları benim aydınlığımdı (I)
Ben kalırdım sular iterdi beni (II)
Yalnızlığına gemilerin rıhtımlardan (III – IV)
Gemiler o eski ihtiyar gemilerdi (V)
Bu dizelerde geçen altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağıda belirtilenlerden hangisi doğrudur?
A) I. sözcükte, herhangi bir ses olayı yoktur.
B) II. sözcükte, ünlü değişmesi görülmektedir.
C) III. sözcükte birden fazla ses olayı vardır.
D) IV. sözcükte, ünsüz benzeşmesi vardır.
E) V. sözcükte, ünlü daralması vardır.
Çözüm
III. cümlede geçen sözcüğün ses olayına uğramadığı hali “yalın-ız-lık-ın-a‟‟ dır. “ı‟‟ ünlüsü düşmüş, “k” ünsüzü de yumuşamıştır. Diğer sözcüklerle ilgili bilgiler ise yanlıştır.
Yanıt C
Örnek Soru
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır?
A) Aradığın bilgiyi, ansiklopedinin 6’ncı cildinde bulabilirsin.
B) Mektubuna “Sayın Başbakan” diye başlayabilirsin.
C) Konser yarın akşam saat 20.30’a ertelenmiş.
D) 1975’de liseyi, 1979’da üniversiteyi bitirmiş.
E) 22 Mart Pazartesi günü göreve başlayacakmış.
Çözüm
D seçeneğinde bir ünsüzün sertleşmemesi, yazım yanlışına neden olmuştur. O sayı 1975’te diye yazılmalıdır.
Yanıt D
3. Ses (Ünlü-Hece) Düşmesi
İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde dar ünlü düşer.
Onun ömürü bu köyde geçti cümlesinde “ömürü” sözcüğünün yazımı yanlıştır. Doğrusu “ömrü” olmalıydı.
4. Ses (Ünlü) Türemesi
Bazı sözcüklerin küçültülmesi ya da pekiştirilmesinde ünlü türeyebilir. Bazı kelimeler son sesteki çift ünsüzleri arasında dar ünlü türer.
♦ Emr → emir
♦ kahr → kahır
♦ bir – cik → biricik
♦ sap – sağlam → sapasağlam
♦ gül – cük → gülücük
♦ az-cık → azıcık
5. Kaynaştrma
Türkçe sözcüklerin kök ve gövdelerinde iki ünlü yan yana bulunmaz. Ünlü harfle biten bir kelimenin ya da ekin sonuna ünlü harfle başlayan bir ek gelirse araya „„n, s, ş, y‟‟ harflerinden biri girer.
♦ anne – e → anneye
♦ soba – in → sobanın
♦ altı – ar → altışar
♦ Masanın çivisi çıkmış.
♦ Çeşmenin suyu akıyor.
Örnek Soru
Sanat hayatının ilk devresinde çoğu sanatçı gibi o da romantizm hareketinin başında bulunur.
Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
A) Kaynaştırma ünsüzü
B) Ünlü düşmesi
C) Ünsüz yumuşaması
D) Ünsüz sertleşmesi
E) Ünlü türemesi
Çözüm
devir → ünlü düşmesi,
hayatının → kaynaştırma,
çok – u → ünsüz yumuşaması,
sanatçı → Ünsüz sertleşmesi vardır.
Ünlü türemesi görülen sözcük yoktur.
Yanıt E
Kökte Ünlü Değişimi
Kimi sözcüklere „„-a‟‟ durum eki eklendiğinde, sözcüğün kökündeki ünlü değişir.
Ben – a → bana
Sen-a → sana
Dudak Ünsüzleri Benzeşmesi (n, b Çatışması)
Türkçe sözcüklerde „„b‟‟ ünsüzü kendinden önce gelen „„n‟‟ ünsüzünü „„m‟‟ ünsüzüne çevirir.
Bu kuralın uygulanmadığı sözcüklerde yazım yanlışı vardır.
→ çenber – çember
→ anbar – ambar
→ tenbel – tembel
→ tonbul – tombul
→ çarşanba – çarşamba
→ penbe – pembe
6. Ünsüz Türemesi (Ünsüz İkizleşmesi)
“etmek, olmak” yardımcı eylemleri ad soylu kimi sözcüklerle birleşince, ad soylu sözcüğün son ünsüzü bir kez daha türer. Buna ünsüz türemesi denir.
♦ his – etmek → hissetmek
♦ hal – oldu → halloldu
♦ zan – etti → zannetti
♦ af – etti → affetti
7. Ses Değişmesi
Bir etken nedeniyle bir sesin başka bir sese dönüşmesine ses değişmesi denir. Türkçedeki -idi, imiş, -ise, -ile; ünlü harflerle biten kelimelerle birleşirken eklerin önlerindeki “i” sesi “y” sesine dönüşür. Diğerleri de ünlü uyumuna uyar.
♦ buralarda – idi → buralardaydı
♦ gece – imiş → geceymiş
Ünsüz Düşmesi
Kimi sözcükler „„-cik‟‟ yapım ekini aldıklarında sözcüğün kökündeki son ünsüz düşer.
♦ sıcak – cık → sıcacık
♦ küçük – cük → küçücük
♦ ufak – cık → ufacık
♦ minik – cik → minicik
♦ yüksek – elmek → yükselmek
♦ alçak – almak → alçalmak
Ünlü Daralması (Ünlü Değişimi)
Düz geniş ünlülerle “-a,-e” biten bir sözcüğün arkasına „„-yor,-y‟‟ eki geldiğinde, bu düz geniş ünlüler daralır “-ı, -i, -u, -ü” olur.
♦ bekle – yor → bekliyor
♦ dinle – yor → dinliyor
♦ söyle – yor → söylüyor
♦ okuma – yor → okumuyor
♦ durma – yor → durmuyor
♦ de – yor → diyor,
♦ de – y – ecek → diyecek
♦ ye – yor → yiyor,
♦ ye – y – ecek → yiyecek
Ulama
Ünsüzle biten bir sözcüğün arkasına, ünlü ile başlayan başka bir sözcük geldiğinde, ilk sözcüğün son ünsüzü ile ikinci sözcük bitişikmiş gibi okunur. Buna ulama denir.
♦ Herkes evinin önünü temizlesin.
Herke sevini nönü temizlesin.
TÜRKÇE SÖZCÜKLERLE İLGİLİ GENEL ÖZELLİKLER
a) Türkçe sözcükler iki ünsüzle başlamaz.
Plan, tren, gram, spor…
b) O-Ö‟‟ ünlüleri Türkçe sözcüklerin yalnızca ilk hecesinde bulunur.
Radyo, istasyon, yakamoz, salon, otobüs…
c) Türkçe sözcüklerin kökünde iki aynı ünsüz yan yana bulunmaz.
Millet, hiddet, hürriyet, şiddet…
d) Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmaz
Saat, şiir, saadet, aile, daima…
e) Türkçe sözcüklerde kimi yabancı ve yansıma sözcükler dışında „‟j‟‟ ünsüzü bulunmaz.
Jilet, jandarma, jeton, nejla…
Tarih: 2020-06-02 20:53:25 Kategori: Türkçe
Soru Tarat
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Sorunu sor hemen cevaplansın.
SES BİLGİSİ ÖZET Nedir
Bu Yazıda Neler Var:
SES BİLGİSİ
Konuşmada çıkan seslerin yazıdaki işaretlerine harf denir. Türkçede 29 harf vardır. Bu harflerin 8 tanesi ünlü, 21 tanesi ünsüz harftir.Dilimizdeki ünlü harfler şunlardır: a, e, ı, i, o, ö, u, ü. Bunlardan a, ı, o, u, kalın ünlü, e, i, ö, ü, ise ince ünlüdür. Diğer 21 harf ise ünsüzdür.
Ağızdan hiçbir takıntıya uğramadan çıkan seslere ünlü (sesli), çeşitli engellere uğrayarak çıkan seslere ise ünsüz (sessiz) harf denir.
SES BİLGİSİ BAĞLI YAZIM YANLIŞLARI
1. Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi)
Türkçedeki p, ç, t, k sert süreksiz ünsüzlerden biriyle biten bir kelimenin sonuna sesli ile başlayan bir ek geldiğinde, kelimenin sonundaki sert süreksiz yumuşayarak p (b), ç (c), t (d), k (g, ğ) olur.
♦ yüzgeç – i → yüzgeci,
♦ konak – a → konağa,
♦ senet – in → senedin,
♦ batık – a → batığa
Ancak tek heceli sözcüklerin bazıları bu kurala uymaz.
♦ geç – e, küp – e, süt – e
Yabancı kelimelerin çoğu ünsüz yumuşamasından etkilenmez.
♦ sanat – a, hukuk – u, şöhret – i
Özel isimlerde bu kural yazımda uygulanmaz, okumada uygulanır.
♦ Karabük – ü yazılır, Karabüğü diye okunur.
2. Ünsüz Sertleşmesi (Ünsüz Benzeşmesi)
Sert ünsüz harflerle biten „„p, ç, t, k, f, h, s, ş‟‟
(Fı S Tı K Çı Şa Ha P) bir sözcüğün sonuna, „„c,d,g‟‟ yumuşak ünsüzleriyle başlayan bir ek getirildiğinde, bu yumuşak ünsüzler, sert ünsüzleri gördüklerinde onlar da sertleşir „„ç, t, k‟‟ olur. Buna ünsüz benzeşmesi denir.
♦ unut – gan → unutkan
♦ seç – gin → seçkin
♦ af – dan → aftan
♦ sis – de → siste
♦ hafif – ce → hafifçe
♦ alış – gan → alışkan
♦ kıs – ganç → kıskanç
♦ kaç – dı → kaçtı
! UYARI
Yazım yanlışları genellikle yumuşama ve benzeşme kuralına uyulmamaktan kaynaklanır.
Sanatcı başarılı olmakdan korkmamalıdır.
Örnek Soru
Rıhtım suları benim aydınlığımdı (I)
Ben kalırdım sular iterdi beni (II)
Yalnızlığına gemilerin rıhtımlardan (III – IV)
Gemiler o eski ihtiyar gemilerdi (V)
Bu dizelerde geçen altı çizili sözcüklerle ilgili olarak aşağıda belirtilenlerden hangisi doğrudur?
A) I. sözcükte, herhangi bir ses olayı yoktur.
B) II. sözcükte, ünlü değişmesi görülmektedir.
C) III. sözcükte birden fazla ses olayı vardır.
D) IV. sözcükte, ünsüz benzeşmesi vardır.
E) V. sözcükte, ünlü daralması vardır.
Çözüm
III. cümlede geçen sözcüğün ses olayına uğramadığı hali “yalın-ız-lık-ın-a‟‟ dır. “ı‟‟ ünlüsü düşmüş, “k” ünsüzü de yumuşamıştır. Diğer sözcüklerle ilgili bilgiler ise yanlıştır.
Yanıt C
Örnek Soru
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır?
A) Aradığın bilgiyi, ansiklopedinin 6’ncı cildinde bulabilirsin.
B) Mektubuna “Sayın Başbakan” diye başlayabilirsin.
C) Konser yarın akşam saat 20.30’a ertelenmiş.
D) 1975’de liseyi, 1979’da üniversiteyi bitirmiş.
E) 22 Mart Pazartesi günü göreve başlayacakmış.
Çözüm
D seçeneğinde bir ünsüzün sertleşmemesi, yazım yanlışına neden olmuştur. O sayı 1975’te diye yazılmalıdır.
Yanıt D
3. Ses (Ünlü-Hece) Düşmesi
İkinci hecesinde dar ünlü (ı, i, u, ü) bulunan bir sözcüğe ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde dar ünlü düşer.
! UYARI
Kimi sözcükler çekim eki aldıklarında ünlü düşmesi olur.
♦ şekil – ini → şeklini
♦ resim – in → resmin
♦ karın – ı → karnı
♦ oğul – u → oğlu
Onun ömürü bu köyde geçti cümlesinde “ömürü” sözcüğünün yazımı yanlıştır. Doğrusu “ömrü” olmalıydı.
! UYARI
Kimi sözcükler yapım eki aldıklarında ünlü düşmesi olur.
♦ sıyır – ık → sıyrık
♦ sızı – lamak → sızlamak
♦ yanıl – ış → yanlış
♦ yalın – ız → yalnız
♦ kıvır – ım → kıvrım
♦ devir – im → devrim
! UYARI
“Etmek, olmak‟‟ yardımcı eylemleri kimi ad soylu sözcüklerle birleştiğinde ses düşmesi olur.
♦ sabır – etmek → sabretmek
♦ kahır – oldum → kahroldum
♦ seyir – etmek → seyretmek
♦ kayıp – olmak → kaybolmak
♦ kayıt – etmek → kaydetmek
! UYARI
Kimi iki ad soylu sözcük birleştiğinde ünlü düşmesi olur. Buna Ünlü AĢınması denir.
♦ ne – için → niçin
♦ ne – asıl → nasıl
♦ kayın – ana → kaynana
♦ kahve – altı → kahvaltı
♦ cuma – ertesi → cumartesi
! UYARI
„„-idi, -imiş, -iken, -ise‟‟ ek eylemleri eylemlerle birleştiğinde başlarındaki „„i‟‟ ünlüsünü yitirirler.
♦ geliyor – idi → geliyordu
♦ okuyacak – imiş → okuyacakmış
♦ çalışır – ise → çalışırsa
♦ koşar – iken → koşarken
4. Ses (Ünlü) Türemesi
Bazı sözcüklerin küçültülmesi ya da pekiştirilmesinde ünlü türeyebilir. Bazı kelimeler son sesteki çift ünsüzleri arasında dar ünlü türer.
♦ Emr → emir
♦ kahr → kahır
♦ bir – cik → biricik
♦ sap – sağlam → sapasağlam
♦ gül – cük → gülücük
♦ az-cık → azıcık
5. Kaynaştrma
Türkçe sözcüklerin kök ve gövdelerinde iki ünlü yan yana bulunmaz. Ünlü harfle biten bir kelimenin ya da ekin sonuna ünlü harfle başlayan bir ek gelirse araya „„n, s, ş, y‟‟ harflerinden biri girer.
♦ anne – e → anneye
♦ soba – in → sobanın
♦ altı – ar → altışar
♦ Masanın çivisi çıkmış.
♦ Çeşmenin suyu akıyor.
Örnek Soru
Sanat hayatının ilk devresinde çoğu sanatçı gibi o da romantizm hareketinin başında bulunur.
Bu cümlede aşağıdaki ses olaylarından hangisi yoktur?
A) Kaynaştırma ünsüzü
B) Ünlü düşmesi
C) Ünsüz yumuşaması
D) Ünsüz sertleşmesi
E) Ünlü türemesi
Çözüm
devir → ünlü düşmesi,
hayatının → kaynaştırma,
çok – u → ünsüz yumuşaması,
sanatçı → Ünsüz sertleşmesi vardır.
Ünlü türemesi görülen sözcük yoktur.
Yanıt E
Kökte Ünlü Değişimi
Kimi sözcüklere „„-a‟‟ durum eki eklendiğinde, sözcüğün kökündeki ünlü değişir.
Ben – a → bana
Sen-a → sana
Dudak Ünsüzleri Benzeşmesi (n, b Çatışması)
Türkçe sözcüklerde „„b‟‟ ünsüzü kendinden önce gelen „„n‟‟ ünsüzünü „„m‟‟ ünsüzüne çevirir.
Bu kuralın uygulanmadığı sözcüklerde yazım yanlışı vardır.
→ çenber – çember
→ anbar – ambar
→ tenbel – tembel
→ tonbul – tombul
→ çarşanba – çarşamba
→ penbe – pembe
! UYARI
Bu kural özel isimlerde uygulanmaz
♦ İstanbul
♦ Safranbolu
6. Ünsüz Türemesi (Ünsüz İkizleşmesi)
“etmek, olmak” yardımcı eylemleri ad soylu kimi sözcüklerle birleşince, ad soylu sözcüğün son ünsüzü bir kez daha türer. Buna ünsüz türemesi denir.
♦ his – etmek → hissetmek
♦ hal – oldu → halloldu
♦ zan – etti → zannetti
♦ af – etti → affetti
! UYARI
Ünsüz türemesi görülen sözcükler bitişik yazılır.
7. Ses Değişmesi
Bir etken nedeniyle bir sesin başka bir sese dönüşmesine ses değişmesi denir. Türkçedeki -idi, imiş, -ise, -ile; ünlü harflerle biten kelimelerle birleşirken eklerin önlerindeki “i” sesi “y” sesine dönüşür. Diğerleri de ünlü uyumuna uyar.
♦ buralarda – idi → buralardaydı
♦ gece – imiş → geceymiş
Ünsüz Düşmesi
Kimi sözcükler „„-cik‟‟ yapım ekini aldıklarında sözcüğün kökündeki son ünsüz düşer.
♦ sıcak – cık → sıcacık
♦ küçük – cük → küçücük
♦ ufak – cık → ufacık
♦ minik – cik → minicik
♦ yüksek – elmek → yükselmek
♦ alçak – almak → alçalmak
Ünlü Daralması (Ünlü Değişimi)
Düz geniş ünlülerle “-a,-e” biten bir sözcüğün arkasına „„-yor,-y‟‟ eki geldiğinde, bu düz geniş ünlüler daralır “-ı, -i, -u, -ü” olur.
♦ bekle – yor → bekliyor
♦ dinle – yor → dinliyor
♦ söyle – yor → söylüyor
♦ okuma – yor → okumuyor
♦ durma – yor → durmuyor
♦ de – yor → diyor,
♦ de – y – ecek → diyecek
♦ ye – yor → yiyor,
♦ ye – y – ecek → yiyecek
Ulama
Ünsüzle biten bir sözcüğün arkasına, ünlü ile başlayan başka bir sözcük geldiğinde, ilk sözcüğün son ünsüzü ile ikinci sözcük bitişikmiş gibi okunur. Buna ulama denir.
♦ Herkes evinin önünü temizlesin.
Herke sevini nönü temizlesin.
! UYARI
Ünsüzle biten bir sözcükle, ünlü ile başlayan bir sözcük arasında noktalama imi (işareti) varsa ulama yapılmaz.
♦ Gelen, adamı şöyle bir süzdü.
TÜRKÇE SÖZCÜKLERLE İLGİLİ GENEL ÖZELLİKLER
a) Türkçe sözcükler iki ünsüzle başlamaz.
Plan, tren, gram, spor…
b) O-Ö‟‟ ünlüleri Türkçe sözcüklerin yalnızca ilk hecesinde bulunur.
Radyo, istasyon, yakamoz, salon, otobüs…
c) Türkçe sözcüklerin kökünde iki aynı ünsüz yan yana bulunmaz.
Millet, hiddet, hürriyet, şiddet…
d) Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmaz
Saat, şiir, saadet, aile, daima…
e) Türkçe sözcüklerde kimi yabancı ve yansıma sözcükler dışında „‟j‟‟ ünsüzü bulunmaz.
Jilet, jandarma, jeton, nejla…
Tarih: 2020-06-02 20:53:25 Kategori: Türkçe
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Yorum Yapx